De sprong naar vrijheid

door: Lucia Admiraal

De Berlijnse muur. Meteen denk ik aan de wereldberoemde foto van de Oost-Duitse soldaat die in 1961 al tijdens de bouw van de muur de sprong naar het Westen waagde, symbool voor de scheiding die nog 28 jaar zou voortduren. Mijn beeld van het gescheiden Duitsland is beperkt. 1989 is lang, maar tegelijk ook nog zo kort geleden. Ik vraag mij wel eens af waarom het gerommel om Duitsland zo lang heeft geduurd. Het lijkt wel alsof Duitsland tot aan die Wende in de greep is geweest van zowel de Tweede Wereldoorlog als de Koude Oorlog. En Berlijn, herrezen uit de as van 1945, kon na 1989 weer aan een soort nieuwe start beginnen.

Mijn kennis over de DDR is beperkt en vooral negatief. Ik denk aan films als Das Leben der Anderen en Good Bye Lenin, waarvan de eerste de terreur van de Stasi liet zien en mijn beeld niet heeft gewijzigd . De DDR roept dan bij mij woorden op als ordelijk, streng, armoeding en saai. Good Bye Lenin plaatste het onderwerp voor mij echter wel in een ander daglicht, met veel humor. Voor velen moet de communistische staat juist structuur, veiligheid en houvast hebben geboden, zoals bij de  moeder van de hoofdpersoon in de film.  Lage prijzen, hard werken en voor iedereen een Trabbi.

Uit mijn kennis over de periode 1961-1989 kan ik opmaken dat de Berlijnse muur voor generatie ‘89 ook echt geschiedenis is geworden. Het is nu moeilijk voor te stellen dat nog geen twintig jaar geleden Europa zo verdeeld was, terwijl ‘Europa’ nu een begrip is, wat steeds belangrijker lijkt te worden. Met veel vragen vertrek ik dinsdag naar Berlijn. De muur was een letterlijke scheiding, maar wat is er overgebleven aan denkbeeldige grenzen? Zijn Oost en West 20 jaar na hereniging samengegroeid of is de deling nog heel duidelijk zichtbaar en voelbaar in de stad? Hoe gaan de inwoners van de stad met het verleden om en wat is hun visie op de toekomst? Antwoorden op deze vragen hoop ik te vinden volgende week.

Het eerste slachtoffer van de Muur

door: Jolijn Groothuizen

Het precieze aantal slachtoffers van de Berlijnse muur is onbekend. Om aan de speculaties hieromtrent een einde te maken stelde de Senaat van Berlijn in 2006 vast dat 125 vluchtpogingen een dodelijke afloop hebben gehad.
Herr Jürgen Litfin heeft er zijn levenswerk van gemaakt de herrinnering van zijn broer Günter levend te houden en hem te laten erkennen als eerste slachtoffer van de muur.

Veel mensen zijn tussen 1945 en 1961 vanuit het communistische Oost- naar het ‘geallieerde’ West-Berlijn ‘gevlucht’. Ook de vierentwintigjarig kleermaker Günter Litfin vond een woonruimte aan de Suarezstraat in het West-Berlijnse stadsdeel Charlottenburg. Op 13 augustus, tegen 1 uur, reisde hij voor de laatste maal naar Oost-Berlijn om daar een aantal zaken af te handelen. Aan de grens was hem niets ongewoons opgevallen.

Toch werd nog geen half uur later aangevangen met de bouw van de Muur.

Günter Litfin mocht niet terug naar het Westen. In een poging om toch met zijn familie in West-Berlijn herenigd te worden, zwom hij op 26 augustus 1961 de Humboldthafen over ter hoogte van het huidige Hauptbahnhof , waarbij hij om 16.15 uur werd doodgeschoten. Bij een verhoor werd zijn familie de volgende dag op de hoogte gesteld: Tod durch fremde Hand. Hals- und Mundboden-Durchschuss, verbunden mit Ertrinken.

Gedenkstein Guenter Litfin bron: Wikipedia, the free encyclopedia

In 1962 onthulde Herr Litfin een gedenksteen op de West-Berlijnse oever aan de Friedrich Listufer. Na de val van de Muur nam de belangstelling voor het monument langzaam af, en op 1995 werd het zelfs onopgemerkt verwijderd. Pas op 19 januari 2001, de dag waarop Günter Litfin 64 jaar had moeten worden, werd het monument opnieuw onthuld aan de Invalidenstrasse.
Dit heeft Herr Litfin veel moeite gekost, net als de oprichting van het Günter Litfin-museum in 2003.  Zoals hij zelf zegt: ‘Hiervoor ben ik de autoriteiten geen dank verschuldigd. Dat dit museum er gekomen is, heb ik alleen aan Klaus Wowereit en aan cultuursenator Thomas Flierl te danken’. Vooral scholieren bezoeken het museum. ‘Uit hun reacties kun je opmaken dat ze werkelijk níets van de Berlijnse deling en de Koude Oorlog weten’ aldus Herr Litfin.

Ook mij doet dit verhaal beseffen, dat ik veel kan lezen over de Berlijnse muur, maar nooit zal kunnen bevatten hoe het leven van de Berlijnse inwoners tussen 1961 tot 1989 geweest is.

Bron: Jürgen Litfin wil erkenning voor Muurdode nr. 1, door Sander van Walsum, op http://www.volkskrant.nl

Twee werelden in één stad

Ons werd gevraagd wat onze verwachtingen zijn van de trip naar Berlijn. Om te beginnen merkte ik een aantal jaar geleden op dat er vaak, vooral onder de wat ouderen, nogal een vijandige sfeer was tegenover Duitsers door de Tweede Wereldoorlog. Dit kwam soms tot uiting in sportwedstrijden. Zo was er vaak enorme rivaliteit als Nederland en Duitsland tegen elkaar moesten voetballen.

Sinds ik ben gaan studeren heb ik gemerkt dat de beeldvorming over Duitsland steeds positiever is geworden. Zo hoorde ik vooral veel mooie verhalen over het uitgaansleven in Berlijn. Nieuwsgierig door deze verhalen ben ik in maart een weekendje naar Berlijn geweest. Het werd een legendarisch weekend. Behalve het mooie uitgaansleven viel mij telkens op als ik door Berlijn liep dat er zoveel geschiedenis uit een kort verleden is.

Zo loop je over straat en zie je opeens een lijn over de weg lopen. Daar heeft “De Muur”  gestaan,  tot bijna twintig jaar geleden. Een stad die abrupt werd gescheiden door een muur. Twee totaal verschillende werelden in één stad. Moeilijk te bevatten voor mensen die deze tijd niet bewust hebben meegemaakt. Ik wilde meer te weten komen over deze periode maar helaas verbleef ik er maar een weekend. In de nabije toekomst wilde ik er graag weer heengaan en toen kwam deze gelegenheid! Ik ben erg benieuwd naar alle verhalen van de mensen die de tijd van “De Muur” hebben meegemaakt en hoop er veel van te leren.

Folkert-Jan Arnold